Đôi nét về Võ Phiến
Nhà
văn Võ Phiến sinh năm 1925, năm nay ông tròn 90 tuổi. Với số tuổi ấy, ông không
những là một trong những nhà văn thọ nhất của Việt Nam mà còn là người có một sự
nghiệp văn học dài nhất, hơn cả nửa thế kỷ.
Nếu
hiểu nhà văn chuyên nghiệp là người dành toàn bộ thì giờ lao động cho việc viết
lách và sống nhờ hẳn vào việc viết lách, tức là người coi việc viết lách như
một nghề nghiệp theo cái nghĩa kinh tế học chúng ta thường dùng thì Võ Phiến
chưa bao giờ là nhà văn chuyên nghiệp: suốt đời ông là công chức. Ở Việt Nam, ông làm
công chức; sang Mỹ, ông cũng lại làm công chức. Viết lách, với ông, chỉ là nghề
tay trái, đúng nghĩa tay trái: ông viết trong những ngày lễ, ngày nghỉ, viết
giữa hai công việc trong sở, v.v... Vậy mà, nhìn lại số tác phẩm ông đã xuất
bản, chúng ta không thể không kinh ngạc: gần 50 đầu sách. Không phải ít. Chưa
nói về chất lượng, chỉ kể số lượng, với gần 50 đầu sách ấy, Võ Phiến rõ ràng là
một trong những nhà văn có năng suất cao ở Việt Nam, không thua gì những người
suốt đời sống bằng nghề cầm bút hay gần gũi với nghề cầm bút như dạy học hay
quản lý các sinh hoạt văn học nghệ thuật, chẳng hạn.
Một
đặc điểm nữa cũng cần chú ý: gần 50 đầu sách ấy phân bố khá đều trong cuộc đời
của Võ Phiến. Nghĩa là không có giai đoạn nào ông hoàn toàn bế tắc. Trong nước,
ông viết khá đều. Di tản sang Mỹ, giữa lúc mọi người đang rã rời tuyệt vọng
hoặc “qui ẩn” hẳn hoặc chỉ viết cầm chừng, uể oải, ông, một mặt hì hục đi làm
kiếm sống, mặt khác vẫn viết, hết Thư gửi bạn (1976) đến Lại thư
gửi bạn (1979), hết Ly hương (1977) lại đếnNguyên vẹn (1978).
Nếu Thư gửi bạn là tập tuỳ bút đầu tiên thì Nguyên vẹn lại
là quyển tiểu thuyết đầu tiên của Việt Nam ở hải ngoại sau cuộc đổi đời
1975.
Chưa
hết. Từ năm 1990 trở lại gần đây, thời kỳ rất nhiều người coi là “khủng hoảng”
của nền văn học Việt Nam tại hải ngoại với hiện tượng nổi bật là hầu hết những
cây bút chủ lực, cả cũ lẫn mới, đều đâm ra mệt mỏi, ngọn lửa nhiệt tình cứ hiu
hiu nguội dần, sức sáng tác ngày một thưa thớt, thì Võ Phiến, một trong những
nhà văn cao niên nhất, sức khoẻ kém nhất, ngược lại, cứ lặng lẽ viết và in đều
đều: năm 1991 hai quyển; năm 1992 hai quyển; năm 1993 ba quyển; năm 1994 nghỉ
để năm 1995 in một lần bốn quyển kể cả một quyển vốn là tái bản nhưng có bổ
sung bài viết mới: Truyện thật ngắn.
Dường
như Võ Phiến không hề bị ảnh hưởng bởi những dao động từ xung quanh. Ai cụt
hứng: mặc; ai nghĩ là nhà văn mà rời khỏi đất nước tức là chấm dấu chấm hết cho
sự nghiệp sáng tạo của mình: mặc; Võ Phiến cứ viết. Ngòi bút ông vẫn miệt mài,
vẫn thuỷ chung với trang giấy.
Có
thể nói, tại Việt Nam,
Võ Phiến là một trong vài người hiếm hoi mà sự nghiệp cầm bút kéo dài cả đời.
Thường, chỉ có một thời, thời hoa, sau đó là lá, có khi lá cũng héo quắt. Sau 1954,
ở cả hai miền Nam
và Bắc, hiếm có nhà văn, nhà thơ nào nổi tiếng trước 1945 còn giữ được nhịp độ
và chất lượng sáng tác như cũ. Sau 1975, trong nền văn học tại hải ngoại, trừ
Mai Thảo quay sang làm thơ và khá thành công trong lãnh vực thơ ca, và trừ Võ
Phiến, tất cả những “đại thụ” tại Miền Nam lúc trước đều chỉ còn là vang bóng
của một thời. Phần lớn họ tồn tại như những ông/bà thành hoàng trong đình,
trong miễu chứ không phải như một nhà văn, nhà thơ đang cầm bút thực sự.
Vấn
đề không phải là viết nhiều, viết đều. Vấn đề còn là ở chỗ: Võ Phiến bao giờ
cũng song hành với thời đại. Về phương diện nghệ thuật, không lúc nào người ta
coi ông là “mới”, thế nhưng, ngược lại, có điều oái oăm là: không lúc nào người
ta thấy ông “cũ” cả. Văn chương Võ Phiến như đứng ngoài thời gian, bất chấp
những trào lưu, những thị hiếu thời thượng của xã hội. Rồi cũng lại thú vị nữa
hiện tượng: gần 70 tuổi, trong cảnh hưu trí, vớiTruyện thật ngắn (1991 và
1995) và Viết (1993), Võ Phiến lại là người tiên phong trong việc đặt
ra vấn đề tìm tòi một cách viết mới cho... thế kỷ 21.
Hơn
nữa, nhìn lại sự nghiệp của Võ Phiến như một tổng thể, chúng ta dễ phát hiện ra
một điều: tính chất đa dạng. Lâu nay, nghĩ đến sự đa dạng trong tài năng của
những người cầm bút, chúng ta thường chỉ nghĩ đến những người như Nguyễn Đình
Thi ở Miền Bắc và Thanh Tâm Tuyền ở Miền Nam, những người vừa làm thơ hay vừa
viết truyện hay, viết kịch hay, thỉnh thoảng viết lý luận, viết phê bình: cũng
hay nữa. Chúng ta quên mất Võ Phiến: trừ kịch, ông tung hoành ngang dọc trong
rất nhiều thể tài khác nhau, và trừ thơ, ở thể tài nào ông cũng đạt được những
thành tựu xuất sắc, có khi hơn hẳn hai người vừa được nhắc.
***
Là
một cây bút đa dạng, Võ Phiến không những là một nhà văn, một nhà tùy bút mà
còn là một nhà lý luận, nhà phê bình văn học. Ở lãnh vực nào, ông cũng có một
đặc điểm chung: sự trăn trở, hoặc trăn trở về ý nghĩa của văn học, hoặc trăn
trở về phong cách của một tác giả, về giá trị của một tác phẩm, hoặc trăn trở
về các vấn đề thời sự chính trị và xã hội chung quanh, hoặc trăn trở về cuộc
sống của con người trên quê hương hay trên đất khách, hoặc trăn trở về sự hiện
hữu của con người giữa cuộc đời và trong vũ trụ nói chung. Trăn trở, lúc nào
cũng trăn trở; có thể nói cuộc đời cầm bút của Võ Phiến là một chuỗi dài những
trăn trở, những nghĩ ngợi triền miên. Đã đành đó không phải là hiện tượng gì
quá đặc biệt: có người cầm bút nào mà lại không từng trăn trở bao giờ? Không
trăn trở về đề tài thì cũng trăn trở về cách thức xử lý đề tài. Tuy nhiên, tôi
có cảm tưởng trong cả hai lãnh vực, ít có ai trăn trở nhiều như Võ Phiến.
Về
đề tài, Võ Phiến chiếm lĩnh một khu vực thật bao la. Nguyễn Tuân cũng thường
được khen ngợi là người có kiến thức rộng, quan tâm đến nhiều điều, người biết
rõ từng gốc cây tại Hà Nội, từng cột cây số trên đường quốc lộ, từng chút gia
vị, chút hành ngò trong một đĩa thức ăn... thế nhưng, tựu trung, Nguyễn Tuân
chỉ quan tâm đến hai điều: những cái có ý nghĩa thẩm mỹ và những cái có ý nghĩa
lịch sử. Võ Phiến khác. Trong tuỳ bút, ông nhảy từ đề tài này sang đề tài kia
cứ thoăn thoắt, thoăn thoắt: mới bàn về nước mắm ở quê ông, ông luận về cách
bồng con của người Thượng; mới nói về cách uống trà, ông rẽ sang trầm trồ về sự
giàu có của tiếng Việt chung quanh bệnh ghẻ v.v... Giống Nguyễn Tuân, ông cũng
thích thú trước những cái đẹp; nhưng khác Nguyễn Tuân, ông có thể tò mò trước
cả những cái chả lấy gì đẹp đẽ. Giống Nguyễn Tuân, ông cũng thích những gì có
gốc rễ lâu đời trong quá khứ; nhưng khác Nguyễn Tuân, ông có thể say sưa theo
dõi cả một cái gì đó mới xuất hiện, có khi sẽ biến mất, rất nhanh, như những
bọt tăm trên dòng sông thời gian.
Hơn
nữa, vấn đề không phải là đề tài. Vấn đề là cách xử lý đề tài. Ở khía cạnh này,
tôi chú ý đến cách Võ Phiến đặt tựa cho sách của ông. Nhìn chung, trừ các tác
phẩm dịch và các công trình biên khảo (Tiểu thuyết hiện đại, Chúng ta qua cách
viết và Văn học Miền Nam,
tổng quan), tựa sách của Võ Phiến thường ngắn: tối đa là bốn từ. Không những
thế, điều quan trọng hơn là: đã ngắn, tựa sách của ông càng ngày càng có khuynh
hướng ngắn thêm. Những tác phẩm đầu, từ năm 1956 đến đầu 1963, mang tựa hoặc
hai chữ như Chữ tình, Người tù, Giã từ, Thư nhà, hoặc bốn chữ nhưMưa đêm
cuối năm, Đêm xuân trăng sáng, Về một xóm quê... Dù hai hay bốn chữ, những
tựa đề ấy cũng có điểm giống nhau: nêu lên một biến cố, một hiện tượng, một
khung cảnh.
Từ
cuối 1963 về sau, tựa sách của Võ Phiến, trừ quyển Đất nước quê hương, Thư
gửi bạn và Lại thư gửi bạn, thường còn có hai chữ: Tạp bút(1,
2, và 3), Tạp luận, Một mình, Đàn ông, Ảo ảnh, Phù thế, Nguyên vẹn, Ly
hương trong đó, hai cái tựa đầu được đặt theo thể loại, hầu hết các tựa
sau đều đưa ra một nhận định, một sự đánh giá (ngay chữ “Đàn ông”, trong tiếng
Việt, cũng bao hàm một thái độ, một cảm xúc nhất định, chứ không thuần chỉ một
phái tính). Từ một biến cố đến một nhận định; từ một hiện tượng đến một sự suy
nghĩ; từ một khung cảnh đến một sự đánh giá: cách đặt tựa của Võ Phiến có sự
thay đổi.
Sau,
về già, cách đặt tựa của ông càng thay đổi nhiều. Phần lớn chỉ có một từ, ngắn
ngủn, cộc lốc: Quê, Viết, Đối thoại. Quyển Đối thoại, hai âm nhưng
chỉ là một từ, cũng ngắn. So sánh Quê với Đất nước quê hương,Viết với Chúng
ta qua cách viết, Đối thoại với Chúng ta qua cách nói, chúng ta
thấy ngay: ở đây, cái ngắn của tựa sách cũng đồng thời là cái rộng của đề tài.
Dường như điều làm cho Võ Phiến bận tâm nhất trong thời gian sau này không phải
là những biến cố, những hiện tượng cụ thể và những cách nhìn, những quan điểm
khác nhau về những hiện tượng, những biến cố ấy. Điều ông bận tâm hơn là chính
những sự kiện căn bản nhất của cuộc đời. Đó là sống (chứ không phải là sống ở
đâu, như thế nào), là viết (chứ không phải là viết gì, viết như thế nào), là
đối thoại (chứ không phải là đối thoại với ai, về cái gì, như thế nào), là quê
(chứ không phải nơi chôn nhau cắt rốn, là đất nước, là nơi gần kề: ở quê, hay
nơi mình đã giã từ, đã xa khuất: ly hương)...
Nói
cách khác, ở đây, ngắn tức là rộng, là sâu, là căn bản và, trong chừng mực nào
đó, có nghĩa là siêu hình.
Nói lái trong ngôn ngữ và văn học Việt Nam
Theo
định nghĩa chung chung của một số nhà Ngôn ngữ học thì Nói lái là nói bằng cách
giao hoán âm đầu vần và thanh điệu hoặc trật tự của hai âm tiết để tạo thành
nghĩa khác hẳn và cho rằng đây là một trong những đặc trưng của tiếng Việt,
nhằm mục đích đố chữ, bông đùa, chơi chữ hay châm biếm. Thí dụ như “lộng kiếng”
nói lái thành “liệng cống” hay “đầu tiên” thành “tiền đâu”, “đơn giản” thành
“đang giỡn”…
Có người còn cho rằng Nói lái là một đặc điểm độc đáo của tiếng Việt mà các
ngôn ngữ khác không có, khi nói lái người ta phải chọn một nhóm hai hoặc ba
tiếng rồi hoán vị các phụ âm hoặc các thanh của những tiếng đó cho nhau. Chẳng
hạn như “Vũ như Cẩn” thành “vẫn như cũ” hay “Nguyễn y Vân” thành “vẫn y nguyên”
hoặc “bảng đỏ sao vàng” thành “bỏ Đảng sang giàu”…
Lại có người giải thích : Nói lái là cách đánh tráo vần, thanh điệu… giữa hai
hoặc ba tiếng với nhau, nó không rườm rà không phức tạp mà rất đơn giản dễ vận
dụng để tạo thêm nghĩa mới phù hợp với mục đích giao tiếp và cho rằng nếu không
có những cách nói lái này, quá trình giao tiếp sẽ kém sinh động hơn, đơn điệu
hơn nhưng tựu chung, khi nói lái, người ta tránh không nói thẳng chữ muốn nói;
mà người nghe vì không tinh ý, nhất thời không nhận ra nên xảy ra nhiều giai
thoại vô cùng lý thú.
Như chúng ta đã biết, một chữ gồm hai phần: phụ âm và âm. Chẳng hạn như chữ
thung gồm phụ âm th và âm ung. Chúng ta lại có thêm sáu thanh: sắc, huyền, hỏi,
ngã, nặng và không dấu tạo tiếng Việt thành giàu âm sắc, chỉ cần khác dấu, chữ
được phát âm khác nhau: thung (thung dung), thúng (cái thúng), thùng (cái
thùng), thụng (áo thụng), thủng (lỗ thủng) và tất nhiên có nghĩa khác nhau, và
đây cũng là nét độc đáo của ngôn ngữ Việt, nên người nước ngoài bảo người Việt
nói chuyện nghe giống như hát vậy. Thêm vào đó, tiếng Việt vốn đơn âm nên có
thể Nói lái dễ dàng mà vẫn có nghiã : Cái biệt thự nầy bự thiệt ! Bí mật coi
chừng bị bật mí hoặc kháng chiến lâu ngày sẽ khiến chán hay muốn đầu tư nhưng
không biết từ đâu, và đã tháo giầy nhưng chưa thấy giàu ! Theo con Hương vì
thương con heo cô ấy…
Đặc biệt, đối với những người lớn tuổi hay trưởng thành ở Việt Nam chẳng có ai là không biết cách nói lái, tùy
theo gốc gác hoặc sinh hoạt ở Bắc, Trung hay Nam mà cách nói lái có khác nhau
đôi chút.
- Nói Lái theo cách ngoài Bắc : người miền Bắc đổi chỗ cho hai chữ, đồng thời
đổi luôn hai dấu (nghĩa là đổi âm sắc).
Thí dụ như chữ tượng lo nói lái thành lọ tương (lo đổi chỗ cho tượng, lấy dấu
nặng thành lọ, tượng đổi chỗ cho lo, mất dấu nặng thành tương).
Chữ đấu tranh nói lái lại là tránh đâu (tranh đổi chỗ cho đấu, lấy dấu sắc của
đấu thành tránh, đấu đổi chỗ cho tranh, mang dấu của tranh vì không dấu nên
thành đâu).
- Nói lái theo kiểu trong Nam
: theo cách nói lái trong Nam,
âm trong hai chữ đổi chỗ cho nhau, phụ âm giữ nguyên vị trí.
Thí dụ như chữ cá đối nói lái thành cối đá (phụ âm ghép với âm ối của đối thành
cối, và phụ âm đ ghép với âm á của cá thành đá). Và cứ như vậy mà cờ Tây thành
Cầy tơ, Thầy tu thành thù Tây, hiện đại thành hại điện, Thứ Lễ thành Thế Lữ,
trò chơi thành trời cho…
Trong vài trường hợp người ta nói lái cho cả ba chữ, thì chỉ hoán đổi hai chữ
đầu và cuối nhưng giữ nguyên chữ giữa. Chẳng hạn như : “Trần bá Cương” thành
“Trương bá Cần”, “Chín bến đò” thành “chó bến Đình”, “Âu cái Đằng” thành “ăn
cái đầu”, “Hương bên đèo” thành “Heo bên đường”…
Đôi khi người ta lại đổi chỗ hai phụ âm cho nhau để sau khi nói lái có nghĩa và
dễ nghe hơn. Thí dụ chữ chiến binh thay vì nói lái thành chinh biến cũng có thể
nói thành chính biên. Do đó với hai chữ tranh đấu có người đã đùa mà nói rằng:
tranh đấu thì tránh đâu khỏi bị trâu đánh thì thế nào cũng phải đấu tranh.
Cũng như trong trường hợp trên, những chữ trùng âm như nhân dân, lù đù, lật
đật…không nói lái được.
Tuy nhiên, Nói lái là lối nói mà chỉ cảm nhận được chớ không công thức hóa
được. Nếu nói lái mà đơn giản như đang giỡn (có thêm chữ g và dấu hỏi thành dấu
ngã) thì không thể áp dụng công thức nào vào đây cả.
Đặc biệt là người miền Nam
thường phát âm phụ âm cuối không chính xác như c # t, n # ng, y # i, dấu hỏi
đọc như dấu ngã. Chẳng hạn như chữ Cắt và Cắc, Đan và Đang, Thai và Thay, suy
nghĩ và nghỉ ngợi… họ đều phát âm giống nhau, khó mà phân biệt. Vì vậy khi
người miền Nam
nói lái thì rất dễ dàng, nhanh chóng do biến đổi bằng nhiều cách khác nhau
nhưng khi viết ra thành chữ thì nhiều khi không đúng vào đâu cả (tức là sai
Chánh tả). Thí dụ như sao vàng nói lái thành sang giàu nhưng viết đúng theo âm
luật là sang vào thì không phải là ý của người muốn nói; bởi vậy, người ta nói
nói lái chớ không ai nói viết lái. Tuy nhiên, có nhiều câu thơ, bài thơ không
những nói lái mà còn viết lái rất tài tình, chúng tôi sẽ giới thiệu phần sau.
Sau đây, chúng tôi xin mời quý vị bước vào thế giới của ngôn ngữ Nói Lái qua
các câu đố, câu hò, câu đối, giai thoại trong dân gian và cả những bài thơ mang
tính cách Văn học Nghệ thuật hoặc đã có từ lâu trong nền Văn học Việt Nam. Dĩ
nhiên, theo như ý kiến của Hoàng Lão Tà trong bài “Ăn tục nói phét” thì “môn
nói lái rất thần sầu quỷ khiếp đa dạng, đa năng mà ngay trong thi ca kim cổ đều
sử dụng. Lúc nào nói lái được là chớp ngay cơ hội. Và nói lái phải tục mới vui,
mới cười được, chứ nói lái thông thường thì chả có gì hấp dẫn”.
1/- Nói
Lái trong Câu đố :
Cũng như Ca dao, Tục ngữ, Thành ngữ… Câu đố cũng là một hình thái của Văn học
dân gian Việt Nam.
Người ta sử dụng Câu đố trong các buổi họp mặt vui chơi hoặc trong lúc lao động
chân tay để quên đi mệt nhọc hay thử tài trí giữa hai bên nam nữ. Những câu đố
Nói lái thường rất dễ đáp nhưng vì bất ngờ hay bị tròng tréo chữ nghiã mà đôi
khi không đáp được.
- Lăng quằng lịt quịt … lăng quằng trứng, là cái gì? (Đáp là cái Lưng quần
trắng)
- Lăng quằng lịt quịt … lăng quằng rừng, là cái gì? ( là cái Lưng quần rằn)
- Trong nhà chạy ra hỏi cái gì bán, là cái gì ? ( là cái giàn bí)
- Vừa đi vừa lủi, vừa mổ, là cái gì ? ( là cái lỗ mũi)
- Mẹ thương con, con gầy, là cái gì ? ( là cây gòn)
- Trên trời rơi xuống cái mau co, là cái gì ? ( là cái mo cau)
- Cầm đục cất đục là cái gì ? (là Cục đất)
- Ghe chài chìm giữa biển đông,
Ván phên trôi hết cái cong nó còn’’ là cái gì ? (là con còng)
- Khoan mũi, khoan lái, khoan lai,
Bò la, bò liệt đố ai biết gì? ( là củ khoai lang).
- Hít vào, hít ra, hít một là cái gì ? (là hột mít)
- Cà vô, cà ra, cà nhột, là cái gì ? (là cột nhà)
- Cúng trên núi, cúng mê, cúng mải là cái gì ? (là cái mủng)
- Cú trong nhà cú ra, cú hãi là cái gì ? (là cái hũ)
- May không chút nữa thì lầm,
Cau dày không bẻ bẻ nhầm cau ranh, là cái gì ? (là canh rau)…
- “Sáng nay đi hỏi chị Năm,
Có đi ra chợ chuộc dùm đôi bông” là cái gì ? ( là trái chùm ruột)
- Cái gì ở cạnh bờ sông,
Cái mui thì nát cái cong thì còn ? ( là con còng )
- Cái gì bằng ngón chưn cái mà chai cứng, là gì ? ( là ngón chưn cái)
- Khi đi cưa ngọn, khi về cũng cưa ngọn, là gì ? ( là con ngựa)
- Miệng bà Ký lớn, bà Ký banh
Tay ông Cai dài, ông Cai khoanh. Là cái gì ? (
là canh bí và canh khoai)
Ngoài ra, còn có câu đố về các con vật, câu đố đặt ra là từ hai con vật nầy khi
Nói lái sẽ thành hai con vật khác, đã được giải đáp như sau :
- Con Cua con Rồng lái là Con Công con Rùa
Con Cáo con Sóc lái là con Cóc con Sáo.
Con Trai con Rắn lái là con Trăn con Rái.(cá)
Con Cò con Báo lái là con Cáo con Bò
Con Sáo con Bò lái là con Sò con Báo
Con Sếu con Ngao lái là con Sáo con Nghêu …
- con Sâu con Dế –> con dê con sấu
con Ngao con Sán –> con ngan con sáo
con Ong con Kiến –> con yến con công
con Ốc con Kiến –> con yến con cóc
con Trai con Rắn –> con trăn con rái
con Ốc con Nhện –> con ếch con nhộng
- Con SÁO nói với con BÒ,
Có con SÒ BÁO: bên kia Hội chùa.
Con CÔNG nghe rũ con RÙA,
Con CUA thấy vậy, mới khua con RỒNG.
Cả bọn kết lại thật đông,
Con CÒ, con SÓC cũng mong theo cùng.
CÓC, SÒ xúm lại đi chung…
- Cô Công nói với Cậu Rùa,
Rồng ở dưới đất, còn Cua trên trời.
Ốc gào Nhện hỡi, nhện ơi:
Ếch bơi phố núi, Nhộng chơi ao làng.
Gió chiều nhẹ thổi mênh mang,
Tao nhân mặc khách lang thang bên đường…
2/- Nói
Lái trong Câu Hò đối đáp:
Hò
đối đáp vốn là một loại hình thức dân ca phổ biến khắp ba miền đất nước. Nó thường
xảy ra trên cánh đồng hay dòng sông, nam và nữ thường hò đối đáp với nhau để
xua đi nỗi mệt nhọc trong công việc. Điều đáng ngạc nhiên là họ có thể dễ dàng
sáng tạo và hò đối đáp ngay tại chỗ. Những người này rất nhanh nhẹn và thông
minh đến mức ngay cả những người có học đôi khi cũng phải khâm phục họ và đôi
khi phải bỏ cuộc. Có nhiều cặp trai gái trở thành chồng vợ sau những cuộc hò
nầy.
Những câu hò đối đáp thông thường thì rất nhiều nhưng dùng cách nói lái để hò
đối đáp thì rất hiếm quý.
# Thông thường thì bên con gái cất cao câu hò đối trước :
“Hò hơ… Con cá đối nằm trên cối đá,
Con mèo đuôi cụt nằm mút đuôi kèo.
Anh mà đối đặng… ơ.. ờ
Hò hơ…Anh mà đối đặng, dẫu nghèo em cũng ưng”.
# Sau khi phân tách và tìm câu trả lời, bên con trai hò đáp :
“Hò hơ… Chim mỏ kiến(g) đậu trên miếng cỏ,
Chim vàng lông đáp dựa vồng lang.
Anh đà đối đặng ơ… ờ
Hò hơ…Anh đà đối đặng, hỏi nàng có ưng chưa?”
Và như thế, bên nầy đối, bên kia đáp cứ kéo dài không dứt cuộc tranh tài đầy lý
thú của hai bên nam nữ để lại dân gian những câu hò Nói lái độc đáo đầy sáng
tạo:
- Con sáo sậu chê cô xấu xạo,
Con chó què chân bị cái quần che.
- Con bé mập ú nhờ bà mụ ấp,
Thằng bé ốm tong vác cái ống tôm.
- Chiều chiều cụ Mão lên rừng cạo mũ,
Sáng sớm bà Hạc đi bán bạc hà.
- Cô nàng dâu Hứa đi mua dưa hấu,
Thằng rể bảnh trai ngồi cạnh bãi tranh.
- Người mặc áo xanh chính là anh xáo, (anh Sáu)
Miếng thịt băm nát trong bụng bác Năm.
- Chàng trai sứt môi ngồi ăn xôi mứt,
Cô gái mồm to lặn lội mò tôm.
- Con cóc cái ngồi trên cái cốc,
Con cầy tơ đứng dưới cờ Tây.
Bên cạnh đó còn có những câu Nói lái mà đôi trai gái khéo léo gởi gắm tình cảm
cho nhau mà người ngoài vì vô tình không hiểu được. Trước hết, người con gái
thố lộ :
- “Cam sành nhỏ lá thanh ương,
Ngọt mật thanh đường nhắm lớ, bớ anh !”
Cảm thương vì “thương anh” mà “nhớ lắm” của nàng nên chàng hứa hẹn :
- “Thanh ương là tuổi mong chờ
Một mai nhái lặn chà quơ, quơ chà”.
(Có nghiã: Qua muốn “nhắn lại” với bậu là nếu “thương anh” mà bậu “chờ qua” thì
“qua chờ” bậu).
3/- Nói
Lái trong câu đối :
Câu đối là cách chơi chữ và là một trong những thú tiêu khiển của người xưa.
Người ta thường viết câu đối trong dịp Tết hay trong các lễ mừng thượng thọ,
thăng quan tiến chức, đỗ đạt hay tân hôn, sinh nhật…. Người viết câu đối phải
là người văn hay, chữ tốt và nhất là ý nghiã của câu đối phải phù hợp với trọng
tâm của buỗi lễ. Cho nên, viết câu đối rất khó mà nói lái trong câu đố thì lại
càng khó hơn nữa. Vậy mà trong dân gian Việt Nam vẫn có nhiều câu đối nói lái.
Thảm thương cho cuộc sống thiếu thốn, đói nghèo của nghề giáo dưới chế độ Xã
hội Chủ nghiã, người ta than thở qua bài “Buồn đời giáo-chức”:
Thảm kịch của thầy giáo, phải tháo giầy,
Tháo luôn cả ủng, thủng luôn cả áo.
Làm giáo chức, nên phải giứt cháo,
Thảo chương rồi, để được thưởng chao,
Lấy giáo án đem dán áo.
Cùng với một câu đối bất hủ như sau :
- Chiều ba mươi, thầy giáo tháo giày ra chợ bán
Sáng mùng một, giáo chức dứt cháo đón xuân sang.
Tuy vậy, vẫn còn một câu đối khác nghe chỉnh hơn :
- Thầy giáo…tháo giầy, tháo cả ủng, thủng cả áo, đem giáo án ra… dán áo.
Mèo con….còn meo, còn léo nhéo, kéo lòn nhòn, ngậm xương cá về..ca xướng.
Còn đây là câu đối Tết dành tặng cho những tên keo kiệt, coi trọng đồng tiền
hơn bất cứ mọi thứ trên đời (xin nói lái từng cặp chữ thì sẽ thấy):
- Thiên tường, tác biệt,
Hiền tạ, thu sương.
Ngoài ra, còn có những câu đối không dùng trong mục đích nào cả mà chỉ để thỏa
mãn tánh trào phúng và tài Nói lái của mình :
- Kia mấy cây mía trên xe chú,
Có vài cái vò dưới nhà cô.
- Thầy giáo tháo giầy, vấy đất vất đấỵ
Thầy tu thù Tây, cầu đạo cạo đầu.
- Trai Thủ Đức năm canh thức đủ,
Gái Đồng Tranh sáu khắc đành trông.
- “Trai Thủ Đức năm canh thức đủ,
Gái Gò Công sáu khắc gồng co”.
- Gái Hóc Môn vừa hôn vừa móc,
Trai Gò Công vừa gồng vừa co.
- Thầy giáo Bản Giốc, vừa bốc vừa giảng,
Tử tù Cổng Trời, bị cởi bị trồng.
- Con trai Bắc Ninh, vừa binh vừa nắc,
Con gái Hà Đông, hồng diện đa dâm.
- Đại học Suối Máu, sáu tháng muối cơm,
Giáo khu Thừa Thiên, cửa thiền thưa thớt.
- Dân nhậu Chu Lai, uống chai uống lu,
Người dân Đập Đá, bị đá bị đập.
- Rượu thuốc Bạch Hổ, uống bổ như hạch,
Con gái Đà Nẵng, tứ đẳng nõn nà.
- Nhà văn Nhật Tiến bảo học tiếng Nhật là tiện nhất.
Luật sư Ðức Tiến không biết tiếng Ðức nên tức điếng.
- Con cá rô cố ra khỏi rá cô !
Chú chó mực chực mó vào chõ mứt.
-“Vợ nuôi chó, chồng chén cầy; tứ đốm tam khoanh, cây còn hóa ra là nhà Tuất.
“Ngưòi bảo heo, kẻ kêu lợn; ba bầy bảy mối, lớn lại thành đích thị họ Trư.”
Còn về câu đối “Gái Củ Chi, chỉ cu, hỏi củ chi?” thì có các câu :
- Trai Giồng dứa, trồng dừa giống, trên giồng dứa.
- Trai Láng Hạ, lạ háng người Láng Hạ.
- Trai Thành Đông, đồng thanh hét thành đồng.
Sau hết, có một người thích nói lái, tức cảnh sinh tình đưa ra câu đối sau đây,
xin mời chư quý vị tìm cho câu đáp :
- “Xuân Cali lạnh lẽo, nghe gọi heo, gọi lợn, gọi chó, gọi cờ tây, chạnh thèm
bát giả cầy…”
4/- Nói
lái trong các giai thoại :
Giai thoại được hiểu là câu chuyện thú vị làm cho người nghe phải hào hứng, vui
thích. Từ xưa, có rất nhiều giai thoại, đặc biệt là giai thoại trong văn chương
thì không những được người đời truyền tụng qua những cuộc trao đổi trong giới
Văn gia, trí thức mà còn được ghi vào sách vở. Tuy nhiên, có những giai thoại
Nói lái thì ít người quan tâm, thỉnh thoảng họ cũng có nghe qua nhưng rồi bỏ,
xem đó như là những câu chuyện dân gian. Vì vậy, những giai thoại nầy trở thành
loại văn chương truyền khẩu, mặc ai muốn kể sao thì kể, muốn thêm thắt thế nào
cũng được miễn đáp ứng được sự cảm nhận của người nghe là được.
A)-
Chuyện Đại phong :
Chuyện thế này: hai anh hề trên sân khấu tuồng ngoài Bắc, trong lúc diễu giúp
vui, anh A đố anh B: Đại phong là gì?
- “Thì đại là lớn, còn phong là gió, đại phong là gió lớn”, anh B giải thích.
Anh A bảo :“ Đại phong có nghiã là lọ tương đấy. Nầy nhé, Đại phong là gió lớn,
mà gió lớn thì chùa đổ, chùa đổ thi tượng (Phật) lo, tượng lo là lọ tương.
Có người còn cho rằng chuyện Đại phong xuất xứ từ Trạng Quỳnh. Trạng Quỳnh tên
thật là Nguyễn Quỳnh, sinh quán Nghệ An dưới thời Lê Trung Hưng (1530-1540), là
người hay chữ, thông minh xuất chúng, với bản tính nói ngông hay châm chọc vua
chúa quan quyền thời bấy giờ. Một hôm Quỳnh dâng lên chúa Trịnh một lọ thức ăn
khoác lác là một món ăn tuyệt hảo, ngoài có đề hai chữ Đại Phong. Sau khi ăn
thử, chúa Trịnh vì bị Trạng lừa bỏ đói, ăn rất ngon miệng nên cật vấn về món ăn
lạ, thì Trạng giải thích rằng Đại Phong là gió to, gió to thì tượng lo, tượng
lo nói lái là lọ tương.
Ngoài ra, Trạng Quỳnh còn có một câu nói lái khác mà người ta cho rằng để chọc
bà Đoàn thị Điểm (?)
- Nắng cực lúa mất mùa, đứng đầu làng xin xỏ,
Nỡ lòng nào chị chẳng cho.
B)-
Chuyện Trạng Quỳnh – “đá bèo” và “ngọa sơn” :
Một bà Chúa có nhan sắc mà tính kiêu ngạo, đi ra chơi phố phường thấy ai trái ý
là sai lính bắt đánh liền. Quỳnh lững thững đi chơi, gặp kiệu Chúa, thấy gần
đấy có cái ao bèo, vội vàng chạy xuống cầu ao nhằm đám bèo mà đá tứ tung. Chúa
biết Quỳnh, thấy chơi lẩn thẩn như thế mới hỏi:
- Ông làm gì đó?
Quỳnh ngẩng lên thưa:
- Tôi ở nhà buồn quá, ra ao đá bèo chơi ạ !
Chúa đỏ mặt tía tai, đánh kiệu bỏ đi.
Một buổi trưa nọ, Quỳnh định vào nội phủ thăm Chúa nhưng biết là Chúa đang ngon
giấc ở dinh bà Chính cung, Quỳnh cụt hứng lui gót. Trên đường về, Quỳnh đề lên
vách phủ hai chữ “Ngọa Sơn”. Khi Chúa gọi vào hỏi, Quỳnh trả lời :
- Khải Chúa, “Ngọa Sơn” nghĩa là nằm ở trên núi, có thế thôi ạ! Tiện tay, thần
viết chơi, chẳng có gì để Chúa bận tâm cả.
Sau đó, Chúa thấy hai chữ “Ngọa Sơn” xuất hiện la liệt trên các vách tường, cửa
nhà ngoài phố…Chúa truyền gọi một người đến hỏi duyên cớ. Người kia run lẩy
bẩy, thưa:
- Chúng con là kẻ hèn mọn dốt nát, đâu dám sính chữ. Việc này chẳng qua chỉ tại
Trạng Quỳnh đấy ạ ! Trạng Quỳnh có lần vào nội phủ, về mách với chúng con là
Chúa đang bận “Ngọa Sơn”, rồi giải thích rằng: Ngọa là nằm, nằm lâu thì phải
ngủ, ngủ thì phải ngáy. Sơn là núi, mà núi thì phải có đèo. “Ngáy Đèo” nói lái
lại là… , con không dám nói ra đâu. Không ngờ bọn trẻ con nghe lỏm được lời
Trạng, buồn tay viết bậy bạ lung tung. Xin Chúa tha cho con!
Hiểu rõ đầu đuôi câu chuyện này là do Quỳnh, có làm lớn chuyện ra chỉ tổ thêm
xấu hổ nên bỏ qua.
C)-
Chuyện Đại điểm Quần thần:
Một giai thoại về Thủ tướng Nguyễn Văn Tâm được lưu truyền ở miền Nam như sau :
hồi Thủ Tướng Tâm còn là Quận Trưởng Cai Lậy (có biệt danh là Hùm Xám Cai Lậy)
lúc ăn mừng tân gia, có người dâng lên quan bốn chữ đại tự Đại Điểm Quần Thần
rất đẹp và giải thích Quần thần là người bề tôi, Đại điểm là điểm lớn, ý nói
quan lớn là người bề tôi có vị trí to lớn trong quan trường. Quan lấy làm thích
thú đem treo bức liễn trong phòng khách. Ít lâu sau có người đến ngắm bức liễn,
rồi xin quan lớn dẹp đi. Quan ngạc nhiên hỏi, người ấy giải thích: người viết
liễn đã cố ý châm biếm quan lớn, mà quan không biết. Bốn chữ trên dịch từng
chữ: Đại điểm là chấm to; Quần thần là bầy tôi. Đại Điểm Quần Thần là Chấm To
Bầy Tôi nói lái lại là Chó Tâm Bồi Tây. Chẳng biết quan có tìm tác giả bốn chữ
nói trên để trị tội hay chăng, nhưng có lẽ vì không muốn làm lớn chuyện mà thêm
xấu hổ, nên ỉm luôn.
D)- Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm nói lái :
Trước
khi chết, Trạng Trình (1491-1585, thời Lê Mạc) có làm một tấm bia căn dặn con
cháu khi nào chết nên đem tấm bia nầy chôn trước mộ, tấm bia được khắc chữ bên
trong nhưng sơn bít bên ngoài. Sau đó chừng 100 năm, cha con ông Khả đem bò tới
đó cho ăn mà lại cột nhằm mộ bia của Trạng. Hôm đó nhằm lúc trưa nắng, vì quá
khát nước nên bầy bò đụng với nhau, chạy tán loạn làm gẫy tấm bia, sập xuống.
Làng xã hay tin biết cha con ông Khả làm hư mồ mả của Trạng nên bắt về trị tội.
Cha con ông Khả năn nỉ quá, xin cho đi vay bạc hỏi tiền làm lại tấm bia khác
thường cho Trạng. Làng xã thấy tội nghiệp nên ưng thuận. Sau khi vay mượn và
bán hết đồ đạc trong nhà thì chỉ được có một quan tám, nhưng được bao nhiêu
cũng phải tiến hành sửa chữa. Đến chừng đập bia ra vừa tróc lớp ô dước bên
ngoài thì thấy có hàng chữ như thế nầy:”Cha con thằng Khả làm ngã bia ta, Làng
xã bắt đền tam quán”. Thì ra tam quán nói lái thành quan tám, đúng như lời tiên
tri của ông Trạng.
Đ)-
Chuyện về ông Thủ Thiệm :(theo “Thủ Thiệm Đất Quảng” của Hoàng Quốc)
Thủ Thiệm người xứ Bình Định, xã An Hoà thuộc phủ Hà Đông sau đổi thành Tam Kỳ
tỉnh Quảng Nam.
Ông sinh năm 1854 mất vào năm1920 tại quê nhà. Lúc nhỏ, Thủ Thiệm có tên là
Nhơn, khi lớn lên đi học và đi thi, ông lấy tên chính thức là Thiệm. Theo phong
tục xưa, Thủ sắc là người giữ các sắc phong của Vua ban cho làng, chức này
thường được Hội đồng kỳ mục tín nhiệm giao cho các nhà Nho, hoặc ít ra cũng là người
có chữ nghĩa thánh hiền ở trong làng đảm nhận. Có lẽ nhờ thông Hán học mà Thiệm
được giao làm Thủ sắc của làng. Từ đó, người làng gọi ông là Thủ Thiệm, tức đem
ghép chức Thủ sắc vào tên ông. Ông là người hoạt bát, nhanh nhẹn, thông minh,
ứng đối tài tình nên có nhiều giai thoại để đời :
- Một đám cưới nọ tổ chức rất linh đình, hơn nữa số lễ vật của khách đến chúc
mừng cũng để bù đắp vào các khoản chi phí, đó là chưa nói đến trường hợp gia
chủ được lãi, nếu có chủ tâm tính toán trước. Thủ Thiệm ghét cay ghét đắng cái
thói này. Tương truyền có một chuyện như vầy: Khi đi dự đám cưới, Thủ Thiệm mua
một tấm lụa, viết lên đó ba chữ Hán thật to:”Miêu Bất Tọa” làm quà tặng đám
cưới. Trong tiệc rượu, nhiều người nhờ Thủ Thiệm giải thích mấy chữ đó. Thủ
Thiệm chép miệng: – Chà có rứa mà mấy ông cũng hỏi! “Miêu” là mèo, “Bất” là
không, “Tọa” là ngồi. “Miêu Bất Tọa” là mèo không ngồi, mà mèo không ngồi tức
là mèo đứng. Các ông các bà mừng “Bách niên giai lão”, “Bách niên hạnh phúc”,
còn tui thì “Mèo Đứng” cũng vậy mà thôi chứ có khác gì đâu. Nhìn thấy tấm lụa
có chữ “Miêu Bất Tọa” treo trang trọng giữa phòng chính, ai cũng bấm bụng cười
thầm.
- Có cậu con trai học dốt, thi trượt nhưng người cha đã bỏ tiền mua chức cửu
phẩm văn giai, mở tiệc đãi cả làng mừng con trai đỗ đạt. Mừng cháu có thành
tích, Thủ Thiệm cho câu đối Nôm:
“Cha ở nhà đại du
Con đi thi đậu tru”
Câu đối Nôm dán trên cột nhà khiến chủ nhà bật ra tiếng chửi đổng, còn khách
khứa tủm tỉm cười thầm.
- Trong ngày đám tang vợ, Ông đề trên lá phướn vợ chữ khuynh địa có nghĩa là
méo đất, và khóc vợ, rồi kể lể thờ dài: “Lúc thiếu “cái nớ” thì làm răng mà các
dì giúp tui được, phải không các dì?” khiến bà con chòm xóm “lỡ khóc, lỡ cười”
với ông chủ nhà trong lúc tang ma bối rối.
E)- “Méo
trời và Méo đất”:
Có một ông thợ hớt tóc góa vợ nên đã quan hệ “già nhân nghĩa, non vợ chồng” với
một bà góa chồng. Có hai câu thơ ông tự “vịnh” về mối quan hệ của chính mình
thực đáng ghi nhớ :
Yêu em từ độ méo trời,
Khi nào méo đất mới rời em ra (!)
Yêu từ thuở “méo trời” đã hay, nhưng công khai thừa nhận sẽ hết yêu khi “méo
đất” dẫu có hơi ác nhưng cách dùng từ thì quả thực tinh quái và thông minh hết
chỗ chê.
G)- Bài
thơ Tác hợp : (theo “Quảng Nam Nói Lái” của Huỳnh ngọc Chiến)
Ở xứ Quảng Nam
có ông Dương Quốc Thạnh, biệt hiệu Sơn Hồ, chuyên làm thơ nói lái theo thể
Đường luật, đối nhau chan chát trong từng câu từng chữ. Có một cậu công nhân
gốc Hội An làm việc ở Phú Ninh quan hệ với một cô thợ may ở địa phương mang
bầu. Cậu về thú thực với gia đình và xin cưới gấp nhưng ba mẹ không chịu. Ông
lại là người quen biết cả hai bên nên nhà gái nhờ ông thuyết phục bên nhà trai.
Cuối cùng đám cưới vẫn được diễn ra với cô dâu mang bụng bầu 6 tháng (!). Không
khí nặng nề giữa hai họ được giải tỏa hoàn toàn khi ông, với tư cách chủ hôn,
đọc bài thơ này và nhà trai thực sự vui vẻ khi tuyên bố nhận con dâu.
Ai bàn
chi chuyện đã an bài,
Trai khiển đồng tình gái triển khai.
Cứ sợ cho nên thành cớ sự,
Mai than mốt thở lỡ mang thai.
Tính từ ngày tháng vương tình tứ,
Khai ổ bây giờ báo khổ ai.
Cưỡng chúng ông bà nghe cũng chướng,
Thôi đành để chúng được thành đôi !
Bài thơ quả thật vô cùng sâu sắc và lý thú. Chuyện đã rồi thì thôi đừng bàn ra
tán vô làm chi. Do chàng trai điều khiển nên cô gái mới phải chìu theo nhưng
lỗi là do cô đồng tình nên cũng không thể trách ai. Vì quan hệ lén lút nên mới
xảy ra “cớ sự”. Bây giờ đã sắp đến ngày sinh nở rồi, sắp đến lúc “khai ổ” rồi
mà đám cưới không thành thì sẽ làm khổ cho cả hai bên nhà trai nhà gái lẫn hai
người trong cuộc.
Thêm một chuyện khác là ở Quận Đại Lộc cũng thuộc Quảng Nam có anh Trần Hàn xấu
trai, mặt thì rỗ, lại thêm chột hết một mắt, nhưng anh ta hát hay nổi tiếng.
Nhưng “Cao nhơn tắc hữu cao nhơn trị”, vì khi anh xuống làng La Qua, quận Điện
Bàn, gặp một cô gái hát chỉ hai câu mà không tài nào đối được, đành bỏ nghề
hát, tuyệt tích giang hồ. Câu hát rằng:
Trần ai
gặp lúc cơ hàn
Rổ đan mặt mốt, xuống ngàn đổi khoai.
Cái chữ khó của câu hát là chữ “Rổ” đan mặt mốt, nghĩa trắng là nghèo quá phải
đan rổ tre long mốt để đựng khoai, nghĩa đen lại là mặt rỗ hoa mè lại đui một
mắt (mặt mốt nói lái là một mắt).
H)-
Tranh đấu bị trâu đánh :
Ở một cơ quan nọ (dĩ nhiên là cơ quan của Việt cộng) có hội nghị họp chống tham
nhũng cửa quyền. Gần kết thúc cuộc họp có một chị công nhân cũ của nhà máy đòi
đứng lên phát biểu. Chị vừa nói vừa khóc: “Chúng tôi cũng muốn đấu tranh đòi
quyền lợi lắm, nhưng như tôi đây, đấu tranh thì không biết tránh đâu, chưa kịp
tránh đâu thì đã bị trâu đánh. Vì vậy bây giờ tôi đang thất nghiệp !
I)- Một
mẩu đối thoại :
A: Bên đó thế nào ?
B: Ồ, có đại phong.
A: Làm gì thì làm, nhớ thủ tục đầu tiên đấy nhé !
B: Vâng, biết rồi, khổ lắm nói mãi. À, anh thấy cô ấy thế nào ?
A: Người đẹp có đôi chân thảo bình nên hình chụp tôi lộng kiếng rồi !
B: Anh thì lúc nào cũng tếu, cũng vũ như cẩn vậy.
A: Thôi chào, chúc anh mạnh sự lòi.!!!
(Chú thích : – Thảo bình, theo nghiã Hán Việt, thảo là cỏ, bình là bằng. Thảo
bình là cỏ bằng. Cỏ bằng nói lái là cẳng bò. – Mạnh sự lòi nói lái là Mọi sự
lành).
K)- Bài
thơ chú Phỉnh :
Tạp chí Xưa Nay số 298 (12/2007), nhân kỷ niệm 15 năm ngày mất của Quách Tấn
(một nhà thơ sở trường Thơ Đường luật có tên trong “Thi nhân Việt Nam”)
có bài viết về tác giả bài thơ nói lái Chú Phỉnh nổi tiếng. Bài thơ nói lái như
thế này:
Chú
phỉnh tôi rồi Chính phủ ơi,
Chú khiêng đi mất chiến khu rồi !
Thi đua sao cứ thua đi mãi,
Kháng chiến như vầy khiến chán thôi !.
Theo ô.Quách Tạo, tác giả bài thơ nói lái này là Hồ Đệ, người đã gây dựng vào
năm 1954 ở Quảng Nam tổ chức Hậu Quốc Dân Đảng phối hợp với nhóm các chức sắc
Cao Đài do Cao Hữu Chí đứng đầu để chống Việt Minh và đã bị Tòa án Liên khu V
xử.
Không hiểu sao về sau người ta lại cứ nghĩ tác giả bài thơ nói lái này là nhà
thơ Quách Tấn, có thể vì theo lý luận của hỏi-cung-viên Cao Kế: “Bài thơ Đường
này anh không làm thì ai vô đây mà làm?”.
Về chuyện này, năm 1991, Quách Tấn, khi đó đã mù, nói với Quách Tạo: “Việc đời
cũng lạ. Văn của mình thì họ chê nhưng lại đem chép hàng vài chục trang sách
của mình rồi ký tên, xuất bản làm tác giả. Còn văn bá láp và phản động thì họ
lại quả quyết đó là của mình để tìm cách buộc tội”.
Cùng với tư tưởng “phản động” nầy, trong bài “Nói lái” của Đỗ Thông Minh cũng
có ghi bài thơ “chú Phỉnh” tuy có khác đi đôi chút :
Kháng
chiến thôi rồi khiến chán ôi,
Chiến khu để lúa chú khiên rồi !
Thi đua chi nữa thua đi quách,
Anh hùng ? Chỉ tổ ung hành thôi !
…
Rõ ràng, chính vì bài thơ được phổ biến bằng cách truyền miệng nên tình trạng
“tam sao thất bổn” là không thể tránh, mặc dù nội dung không thay đổi nhiều
lắm.
L)- Câu
ró và Câu rạo :
Có anh chàng nọ trước kia để râu trông rất đẹp nhưng sau đó không biết lý do
gì, cạo đi hàm râu của mình làm cho cô bạn gái nhận không ra. Chàng bèn làm thơ
nói lái như vầy để than thở :
Xưa kia câu ró ngó xinh,
Bây giờ câu rạo vô tình ngó lơ!
M)- Nói
lái để hẹn hò :
Trai gái miền Trung hẹn hò gặp gỡ nhau, sợ có người nghe nên tìm cách nói lái
vẩn vơ về ruộng đồng, rơm rạ để hiểu ngầm với nhau.
Chàng nói bâng quơ: “bị môn, bị khoai, bị nưa”. Nàng chưa có cơ hội nên khất:
“cau khô, trầu héo, tái môi.” hay “nón cụ, quai thao, tốt mối, xấu cuồng” hoặc
“bưởi đỏ, cam sành, tốt múi”..
Người qua đường không thể hiểu rằng bị nưa là bựa ni (tức là bữa nay), tái môi
là tối mai, tốt mối xấu cuồng là tối mốt xuống cầu, tối múi là túi mốt (tức là
tối mốt).
N)- Đặt
tên con :
Biết Tú Đạp là dân học thức nên có người quen nhờ đặt tên cho đứa con trai vừa
mới sinh. Sau mấy ngày suy nghĩ, anh đề nghị người quen nên đặt tên con là Gia
Bảo vì cái tên này nói lên rằng cả gia đình rất quí cậu bé.
Sau khi làm giấy khai sinh cho cậu bé được mấy ngày, ông bố đến gặp Tú Đạp giận
dữ hỏi:
- Tại sao anh biết là hồi đó chúng tôi mua phải loại bao giả, hả? Bao nội địa
thì có khi bị rách, chớ làm gì có bao giả !!! (Gia Bảo nói lái là Bao giả !)
O)- Thuyền ta lái gió :
Biết nói lái, biết trò chơi chữ để thưởng thức cái của trời cho mà còn để
tránh… làm phiền người nghe vì lời thật mất lòng. Nhưng cũng có trường hơp
ngược lại, người nói vô tình nói lái làm khổ cả người nói lẫn người nghe.
Số là, có một ông thầy giáo khi đọc đề thi về bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” của
Huy Cận, thay vì đọc câu “Thuyền ta lái gió với buồm trăng” đã vô tư đọc thành
“Thuyền ta ló giái với buồm trăng”, khiến cả lớp cười rần lên làm ông thầy
sượng chết người. Ôi, tiếng Việt đáng yêu mà cũng đáng sợ quá!
P)- Đít mấy lỗ :
Việt Nam
thời chưa mở cửa, người dân sử dụng xe gắn máy phải mua xăng ở những cây xăng
chui vì không có tiêu chuẩn để mua ở cửa hàng quốc doanh. Dấu hiệu của cây xăng
chui là một cái chai đặt trên cục gạch nằm bên lề đường. Người khách dừng xe
lại gần nơi đó sẽ có người đến chào hàng :
- Chành ao ! Đít mấy lỗ ?
Nếu là khách quen, sẽ trả lời đúng điệu :
- Chèm ao ! Đít hai lỗ.
Vậy là việc mua bán diễn ra một cách êm xuôi bằng những câu nói lái chuyên
nghiệp. (Đó là: Chào anh, đổ mấy lít ? Chào em, đổ hai lít !)
Nguyễn Văn Hiệp
Tiến
sĩ Nguyễn Hưng Quốc
